Tarama Teleskoplarından Gizli Hazineler

ESO’nun Şili’deki Paranal Gözlemevi’nde bulunan VLT Tarama Teleskopu (VST) Deniz Kulağı Bulutsusu’nun zengin detaylara sahip yeni bir görüntüsünü elde etti. Bu dev gaz ve toz bulutu oldukça parlak genç yıldızları meydana getirmekte ve genç yıldız kümelerine ev sahipliği yapmaktadır. Bu görüntü ESO teleskopları kullanılarak gerçekleştirilen on bir gökyüzü taramasından sadece bir tanesinin küçük bir kısmıdır. Bu taramaların hepsi birlikte küresel gökbilim topluluğu için erişime açık dev bir miras sağlamaktadır.

Deniz Kulağı Bulutsusu yeryüzünden 5000 ışık-yılı uzaklıkta, ünlü Yay takımyıldızı doğrultusunda yer alan şaşırtıcı bir nesnedir. Diğer adı Messier 8 olan bu dev bulut 100 ışık-yılı genişliğinde olup içerisindeki gaz ve toz bulutlarından yeni yıldızlar meydana gelmektedir [1]. 16 000 piksel genişliğindeki bu yeni görüntü Şili’nin kuzeyindeki ESO’nun Paranal Gözlemevi’nde bulunan gökyüzü taramaları için özel olarak tasarlanan VLT Tarama Teleskopu (VST) ile elde edilmiştir.

Deniz Kulağı Bulutsusu yeryüzünden 5000 ışık-yılı uzaklıkta, ünlü Yay takımyıldızı doğrultusunda yer alan şaşırtıcı bir nesnedir. Diğer adı Messier 8 olan bu dev bulut 100 ışık-yılı genişliğinde olup içerisindeki gaz ve toz bulutlarından yeni yıldızlar meydana gelmektedir [1]. 16 000 piksel genişliğindeki bu yeni görüntü Şili’nin kuzeyindeki ESO’nun Paranal Gözlemevi’nde bulunan gökyüzü taramaları için özel olarak tasarlanan VLT Tarama Teleskopu (VST) ile elde edilmiştir. Görüntünün daha detaylı olarak incelenebilen halinde, bu nesneye ait daha dikkat çekici bölgeler ayrıntılı bir şekilde incelenebilmektedir.

Deniz Kulağı VST ile kasten görüntülenmemiştir, burası Samanyolu’nun çok daha geniş bir alanını kapsayan ve VPHAS+ adı verilen dev gökyüzü görüntüleme gözlemlerinin bir parçası olarak yer almaktadır. VPHAS+, VST kullanılarak görünür ışıkta gerçekleştirilen üç tarama gözleminden biridir. Bunlar VISTA tarama teleskopu ile yapılan altı adet kırmızı-ötesi gökyüzü tarama gözlemiyle tamamlanmaktadır.

Bu taramalar modern gökbilimde çoğu önemli problemin çözülmesini hedeflemektedir. Bunlar arasında, karanlık enerjinin doğası, Evren’in erken dönemlerindeki parlak kuasarların bulunması, Samanyolu’nun yapısının ortaya çıkarılması buradaki gizli ve beklemedik nesnelerin araştırılması ile komşu Macellan Bulutları’nın detaylı bir şekilde incelenmesi ve çoğu diğer konular bulunmaktadır. Tarihi tecrübeler genellikle bu tür taramalarla beklenmedik şeylerin bulunabildiğini ve bu sürprizlerin gökbilim araştırmalarındaki gelişmeler için önemli bir yere sahip olduklarını göstermektedir.

VISTA ve VST ile birlikte dokuz görüntüleme taramasına ek olarak diğer ESO teleskoplarınca yürütülen iki ilave tarama gözlemleri de şu anda yürütülmektedir. Biri, Gaia-ESO Taraması olup, Paranal’daki Çok Büyük Teleskop kullanılarak Samanyolu gökadasında bulunan, 100 000’in üzerindeki yıldızın özelliklerini ortaya çıkarmayı ve diğeri (PESSTO) ise La Silla’daki Yeni Teknoloji Teleskopu ile süpernovalar gibi kısa süreli nesnelerin takip edilmesini amaçlamaktadır [2].

Bu taramalardan bazıları 2010 yılında başlamıştır, diğerleri ise çok yakın bir zamandan beri sürmektedir, ancak hepsi ile alınan veriler şu anda ESO arşivi [3] ile tüm dünyadaki gökbilimcilerin erişimine açık olarak sunulmaktadır.

Halen yürütülmekte olsalar da, gökyüzü taramaları gökbilimcilerin birçok keşif gerçekleştirmelerini sağlamıştır. Bu yeni sonuçlardan sadece bir kaç tanesi VVV taraması ile bulunan yeni yıldız kümelerini (eso1128, eso1141), Samanyolu gökadamızın merkezi bölgesinin en iyi görüntüleri (eso1242, eso1339), kırmızı-ötesi gökyüzünün çok derin bir görüntüsü (eso1213), ve çok kısa bir zaman önce, şimdiye kadar keşfedilen en uzak kuasalardan bazılarını (VISTA VIKING taraması ile) içermektedir.

Erişime açık ESO Taramaları önümüzdeki yıllarda da devam edecektir ve gökbilim açısından taşıdıkları miras ise gelecek on yıllara uzanacaktır.

Notlar

[1] ESO bu nesneye ait birçok dikkat çekici veri üretmiştir — bunlar arasında özellikle GigaGalaxy Zoom projesi (eso0936) kapsamında elde edilen 370-megapiksel büyüklüğündeki görüntü öne çıkmaktadır — ve Deniz Kulağı’nın kırmızı ötesindeki keşfini (eso1101) tamamen farklı bir görünümle gözler önüne seren VISTA (Görünür ve Kırmızı-ötesi Gökbilim Tarama Teleskopu) VVV taraması ile elde edilen görüntü yer almaktadır.

[2] On bir adet tüm taramalara ait ayrıntılı bilgiler burada erişime açık olarak sunulmuştur ve şimdiki durumları ve sonuçları hakkındaki kapsamlı bir çalışma ESO Messenger dergisinin son sayısında özel olarak yer almıştır.

[3] On bir ESO tarama projesine ait veri sunumlarının özeti buradan erişime açıktır.

Bu bir ESO Basın Bülteni çevirisidir eso1403.